Darganfod hanes ar garreg ein drws

Mis Mai yw Mis Hanes Lleol a Chymunedol a chyda'r cyfarwyddyd i 'aros yn lleol' yn canu yn ein clustiau am y rhan fwyaf o'r flwyddyn ddiwethaf, mae'n debygol eich bod chi, fel ni, wedi ymgysylltu â'ch cyffiniau yn llawer mwy nag arfer (p'un a oeddech chi eisiau gwneud hynny ai peidio!). I'r rheini ohonoch sydd â diddordeb mewn hanes lleol, y newyddion da yw bod gan Wrecsam a'r cyffiniau ddigon i'w gynnig. Wrth gwrs, ceir yr atyniadau amlwg, megis ysblander Erddig neu draphont ddŵr Thomas Telford ym Mhontcysyllte. Neu efallai y byddwch am weld yr olygfa o ben Castell Holt, y gallwch ei wneud yn ddiogel nawr bod rhwystrau wedi'u gosod. Yno gallwch gludo eich hun yn ôl dros 800 mlynedd, i adeg pan oedd caerau ar y ffin fel hyn yn gwneud eu marc ar bobl a thirwedd Cymru.

Neu mae'n bosibl y byddwch yn penderfynu mynd am dro arall yn ôl mewn amser drwy ymweld â'r fynwent a adnewyddwyd yn ddiweddar ar Ffordd Rhiwabon. Pan adeiladwyd ef yn 1876 fe'i cynlluniwyd nid yn unig fel safle claddu ond hefyd fel gardd bleser ar gyfer meddwl, corff ac enaid; roedd y Fictoriaid, fel nith ni, yn deall gwerth ymarfer corff yn dda.

Mae'n anodd credu nawr, ond Wrecsam oedd Amsterdam gogledd ddwyrain Cymru ar un adeg. Yr ydym yn siarad am ei thramiau wrth gwrs, a wnaeth eu ffordd i mewn i'r dref unwaith o ddepos yn Johnstown a Rhosllanerchrugog. Mae'r tramffyrdd wedi hen fynd, gwaetha'r ffordd, ond mae Cyngor Wrecsam wedi cynnal ymgynghoriad cyhoeddus ar dynged y ddwy dram sydd ganddynt o hyd mewn storfeydd. Felly, pe baech am ail-fyw'r dyddiau gogoniant hynny o drydan, efallai y byddwch am gymryd rhan.

Yn olaf, mae gan y dref ei hun lawer i'w chanmol i'r darpar hanesydd lleol, o'i thafarndai a'i eglwysi hanesyddol, lle mae addoliad o ryw ffurf neu'i gilydd wedi mynd ymlaen ers canrifoedd, i'w marchnadoedd dan do ac yn gosod ffryntiau siopau, sy'n dyst i draddodiad masnachol balch.

Felly, os yw'r pandemig wedi deffro eich hanesydd lleol mewnol, dim ond taith gerdded i ffwrdd yw ysbrydoliaeth.